شورای عالی حوزه علمیه قم
مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران
مدرسه علمیه حضرت زهرا(سلام الله عليها)
شهرستان خمینی شهر
تحقيق پاياني سطح دو (كارشناسي)

موضوع
آسيب شناسي تفريحات طلاب

استاد راهنما:
سركار خانم رضوان رستمي

محققين
راضيه رستمي
نجمه حيدري
زهره حجاريان

چكيده
مقاله حاضر با عنوان آسيب شناسي تفريحات طلاب مدارس علوم ديني، و به شيوه ي كتابخانه اي و گروهي مي باشد.
اين تحقيق شامل دو فصل كلي مي باشد در فصل اول به مباحثي چون لزوم تفريح در زندگي و ويژگي هاي تفريح سالم و برخي باورهاي غلط در تفريح و بلاخره معيارهاي اسلام در تفريح اشاره گشته و سپس در فصل دوم كه بخش اصلي مقاله است ، به عنوان تفريحات در محيط علمي و خانوادگي طلاب پرداخته و ضمن بيان آسيب هر تفريح در ذيل آن به راهكار هايي نيز براي رفع آسيب پرداخته است.
واژگان كليدي: تفريح، طلبه، خانواده، محيط علمي

مقدمه
هر انسان براي بهره وري بيشتر از زندگي، نيازمند نوعي تفريح مي باشد. تفريح در ميان فعاليت هاي خسته كننده، حكم روغني را دارد كه لا به لاي دستگاه، تزريق مي كنند تا دستگاه بر اثر خشكي ، خراب نشود و وجود تفريح نيز در زندگي انسان ، باعث نشاط فردي و همچنين عامل بالا رفتن كيفيت در كارها و مشغله هاي روزانه مي باشد.
البته آن هم نوع سالم آن در اين مقاله مد نظر است لذا در فصل اول به خوبي به ويژگي هاي تفريح سالم، و معيار هاي اسلام براي تفريح سالم اشاره گرديده و مقاله در فصل دوم كه موضوع كمي خاص تر مي شود به تفريحات عليم و خانوادگي طلاب در عصر حاضر پرداخته و ضمن بررسي آسيب ها و ارائه ي راهكار ها ، سعي در زدودن گرد انحراف از اين تفريحات دارد.
اميد آن كه اين تحقيق، ابتداي راهي براي وارد كردن نشاط حقيقي به تك تك طلاب و محيط هاي علمي و خانوادگي آن ها باشد.

فصل اول

ضرورت تفریح
همان گونه که جسم انسان به غذا احتیاج دارد روح انسان نیز برای رسیدن به اهداف عالی خود شادابی و تفریحات سالم احتیاج دارد تا بتواند بیشاز پیش به اهداف عالیه برسد و همانطور که اگر به جسم غذا نرسد، بدن کسل و ناتوان می شود، اگر شادابی و تفریح را از انسان بگیرند، روح او کسل خواهد شد ، که انجام تفریحات سالم هیچ گونه منافاتی، با دین و شرع ندارد بلکه بالعکس در اسلام به این مهم بسیار تأکید شده که حتی باید برای انجام این امور در ساعات شبانه روزی برنامه ریزی کرد و وقتی به این امور اختصاص داد که به این نکته در قسمت تفریح در اسلام اشاره خواهیم کرد، پس با این وجود می توان به این نتیجه رسید که تفریحات نه تنها برای انسان لازم بلکه ضروری و واجب هستند و اگر روح انسان شاد و سالم باشد جسم نیز سالم خواهد بود تا جایی که بسیاری از کسانی که دچار بیماری های روحی و روانی می شوند معمولا دچار بیماری های جسمی فراوانی نیز می شوند که این موضوع نیز بیشتر ناشی از روزمرگی و نداشتن تفریحات سالم و بجاست.
فواید تفریح سالم
1. دل ها را به یکدیگر نزدیک می کندبه وصیله ی تفریحاتی چون صله ی ارحام، هدیه دادن و…
2. یاد خدا را در دل ها بیشتر می کند. با گردش در طبیعت و نگاه به سرگذشت پیشینیان و نظر به نعمات الهی
3. روح را جلا می دهد و برای رسیدن به اهداف عالی آماده می کند.
4. باعث سلامت جسم می شود. به وسیله ای چون ورزش و تحرک
5. عمر را زیاد می کند زيرا وقتی جسم و روح سلامتی یابند عمر نیز افزایش می یابد و طبق روايات صله ارحام را که یکی از بهترین تفریحات است راباعث افزایش عمر می دانند.
6. اگر تفریحات سالم باشد می تواند سلامت فرهنگ را نیز تضمین کند.
7. تفریحات سالم از بسیاری از جرائم و بزهکاری ها جلوگیری خواهد کرد.
8. باعث تحکیم بنیان خانواده خواهد شد.
و البته فواید بسیاری دیگر که از آوردن بسیاری از آن در این مقاله معذوریم.
ویژگی های تفریح سالم
1. در راستای فرایند رشد و تکامل شخصیت انسانی و اسلامی باشد و باعث سقوط انسان نشود.
2. نشاط آور باشد.
3. تعادل در آن حفظ شود و از افراط و تفریط در آن پرهیز شود.
4. فواید عقلی، جسمی و روحی داشته باشد.
5. بعد اجتماعی آن رعایت شود مثلاً شاد کردن قلوب مؤمنین. امام کاظم علیه السلام می‌ فرمایند«به درستی که زیر عرش سایه ای است که ساکن نمی شود در آن مگر کسی که کار خیری را برای برادر دینی اشانجام دهد یا گرفتاری او را رفع و یا قلبش را شاد نماید.»
6. تفریح به خاطر وقت گذرانی نباشد و در آن هدفی نهفته باشد.
7. فعال و پر تحرک باشد مثل شنا، تیر اندازی ، کشتی و…
8. باعث سبک عقلی نشود مثل شرب خمر، موسیقی مبتذل، مواد مخدر و…
9. باعث آزار دیگران نباشد مثل اینکه بعضی برای شاد شدن خودشان و یا دوستانشان ، کسی را به تمسخر می گیرند و یا تحقیر می کنند.
10. ضرری به کسی نرساند.
11. لذت آن پایدار باشد(برای آخرت نفعی داشته باشد.)
12. گناه در آن صورت نگیرد. مثل انجام بازی های حرام از جمله قمار، نرده بازی، و یا مهمانی های مختلط و..
باور های غلط در تفریح
1. امروزه بسیاری از ما انسان ها شادی را نوعی تخدیر کننده برای رهایی از استرس ها و فشار های روزانه می دانیم در حالی که اسلام شادی را قلب تپنده ی زندگي می داند و حتی ویژگی های خاصی برای آن بیان کرده که تفریحاتی که خالی از این ویژگی ها باشد لغو می داند ونيز چنین شادی هایی کاذب، آنی، زود گذر و با نتیجه ی ناخوشایند همراه است.
2. بعضی تفریحات را نوعی وقت تلف کردن می دانند و معتقدند که اگر وقتی را برای تفریح قرار دهند از بسیاری از کار ها چه اقتصادی، اجتماعی و حتی آموزشی و.. عقب خواهند ماند در حالی که در روایات فراوانی به این نکته اشاره شده که باید اوقات خویش را تقسیم کنیم. امام رضا علیه السلام می فرمایند« مؤمن باید ساعات خویش را بر 4 بخش تقسیم کند؛ ساعتی برای کار، ساعتی برای عبادت، ساعتی برای لذت و ساعتی برای دوستان و رسیدگی به امور اجتماعی که در غیر این صورت انسان به عنصر حریص در آمده و مورد تمام انتقاد هایی که در باره ی
حرص است قرار می گیرد .»
3. بعضی دیگر بر این عقیده هستند که چون پول نداریم پس تفریح نمی کنیم ، در حالی که بسیاری از تفریحات هستند که بدون مصرف هیچ هزینه ای قابل انجام هستند مثل بعضی ورزش ها، پیاده روی، کوهنوردی و يا حتی صله رحم و…که در قسمت های بعدی به آن اشاره خواهد شد.
تفریح در اسلام
با توجه به روایات مختلف که در این باب به ما رسیده است می توان فهمید که جایگاه تفریح در اسلام بسیار جایگاه والایی است از آنجا که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: در صحف ابراهیم علیه السلام آمده است که، خردمند مادام که خردش از او گرفته نشده باید ساعاتی را برای خود در نظر گیرد؛ زمانی را برای مناجات با پروردگار عزوجل ، زمانی را برای محاسبه ی نفس، زمانی را برای اندیشیدن در آنچه که خداوند عز و جل به وی ارزانی داشته و زمانی را برای کامجویی از راه حلال زیرا این زمان کمکی است به آن سه زمان و مایه ی آسودگی و رفع خستگی دل هاست .
اما اینکه از نظر اسلام تفریح چیست؟ به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم.
1. شاد کردن دیگران. امام علی علیه السلام در این باره به کمیل فرمودند: …هر کس دلی را شاد کند خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد که به هنگام مصیبت چون آب زلالی بر او باریدن گرفته و تلخی مصیبت را بزداید چنانکه شتر غريبه را از چراگاه دور سازند.
2. شادی در روز های فرح معصومان و اعیاد اسلامی. در این باره امام رضا علیه السلام می فرمایند: اگر دوست داری در درجات عالی بهشت با ما باشی به حزن ما محزون و به شادی ما شاد باش .
3. ورزش و مسابقه، ورزش هایی مثل تیر اندازی ، شنا، اسب دوانی.
4. صله ی ارحام و دید و باز دید.

5. اطعام و پذیرایی از مهمان. امام علی علیه السلام می فرمایند: خوراك اجسام با غذا خوردن است و خوراك روح با غذا خوراندن می باشد.
6. سیر و سفر و گردش. استفاده از مناظر زیبای طبیعت، ابشار ها، کوه ها و…که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: مسافرت کنید تا صحت یابید و غنیمت به دست آورید .
7. خود آرایی و رسیدگی به وضع لباس خویش. امام صادق علیه السلام می فرمایند: بپوشید و زینت کنید که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد(اما این زینت و خود آرایی) باید از راه حلال باشد .

فصل دوم

تفریحات طلاب در خانواده و محيط علمي
طلاب علوم ديني به عنوان بزرگ ترين عامل فرهنگي ديني جامعه بايد نشاط حقيقي را در درون خود داشته باشد تا بتواند به جامعه نيز تزريق كنند ولي امروزه متاسفانه شاهد بروز برخي آسيب ها در تفريحات اين قشر مهم هستيم كه اين مقاله به دو آسيب عمده در بخش تفريحات علمي و خانوادگي طلاب مي پردازد.
هر انسانی برای اینکه بتواند کار های روزانه را به بهترین نحو و بهروری بالایی انجام دهد لازم است که در بعضی مواقع به انجام کارهایی که برای اومفرح است بپردازد به گونه ای که نشاط و شادابی لازم را برای انجام کارهای سخت و طافت فرسای روزانه داشته باشد و انسان را از روزمرگی و کسالت خارج کند و از آنجایی که در این مقاله بر آن هستیم که تفریحات طلاب خواهر را مورد بررسی قرار دهیم و به دلیل آن که طلاب خواهر بیشتر وقت خود را در خانه در کنار خانواده و در مدرسه می گذراند بر آن شدیم که این تفریحات را در خانواده و در محیط مدرسه بررسی کنیم که البته خانواده در این مقاله شامل اقوام و دوستان نیز می شود.
صله رحم
شاید بهترین و مهمترین تفریحی که انسان می تواند در خانواده داشته باشد به صورتی که آن ها از خیلی از تنش ها و دغدغه های روزانه دور کند در جمع خانواده بودن و با هم نشستن و صحبت کردن باشد در نتیجه طلبه نیز به عنوان جزئی از انسان ها از این امر مستثنا نیست حتی به جرأت می توان گفت ممکن است بهترین لحظه های زندگی انسان همین دور هم نشستن و با هم صحبت کردن ها و حتی با هم غذا خوردن و از آن لذت بردن باشد، در خانواده های امروزی شاهد آن هستیم که اعضاي خانواده از هم بسیار دور شده اند در حالی که بسیاری از وقت خود را در کنار یکدیگر می گذرانند استفاده ی بی رویه از تلوزیون ، موبایل و کامپیوتر باعث شده که خانواده ها روز به روز از هم دور تر و دورتر شوند. با وجود این ابزار حتی بعضی از خانواده ها وقت نمی کنند که در کنار یکدیگر بر سر یک سفره غذا بخورند چه رسد که با یکدیگر صحبت کنند و از مسائل و مشکلات یکدیگر با خبر شوند.
حال اگر یک طلبه که می تواند نقش مادر، همسر و یا حتی فرزندیک خانه را داشته باشد نیز بخواهد تمام فکر و وقت خود را صرف درس و کلاس و جلسات کند نیز به این مشکل دامن خواهد زد در حالی که او وظیفه دارد هر چه بیشتر برای استحکام خانواده اش تلاش کند. او می تواند برای بعضی از اوقات خود و خانواده برنامه ای قرار دهد که به طور مثال تمام اعضای خانواده موظف هستند چند ساعت از وقت خود را در کنار هم بگذرانند و همه را مکلف کند در صورت حضور در منزل حتما برای صرف غذا یا میوه در کنار یکدیگر باشند و در بین این کنار هم بودن ها مشکلات خود را مطرح و بقیه برای حل آن فکر کنند و تصمیم بگیرند و در مورد مسائل روزمره ی خود صحبت کنند و اگر احساس کرد که یکی از اعضای خانواده مشکلی شخصی دارد به تنهایی با او صحبت کند و اگر توانست مشکلش را حل کند و اگر نتوانست او را به دیگری ارجاء دهد و یا حتی شخصا برای رفع مشکل او از دیگران کمک بخواهد البته تا جایی که حمل بر دخالت نشود. که این رفتار ها می تواند صمیمیت و محبت زیادی ایجادکند که هم برای خود فرد مفید خواهد بود و هم برای دیگر اعضای خانواده و باعث می شود چنین خانواده ای همیشه شاد باشند حتی اگر به ظاهر مشکلی داشته باشند ، از آن جهت که دلگرم به خانواده ی خود هستند و خانواده را تکیه گاه و پناه گاه خویش می دانند پس احساس نشاط و دلگرمی دارند و در اوج سختی مأیوس و نا امید نمی شوند و از آنجایی که در اسلام به صله ی ارحام سفارش شده بهتر است به گونه ای برنامه ریزی شود که افراد فامیل و دوستان در زمانی خاص مثلاً هفتگی یا ماهانه در کنار هم جمع شوند که هم از حال یکدیگر با خبر شوند و هم بتوانند به مشکلات یکدیگر رسیدگی کنند که این خود شادی مضاعفی برای کمک گیرنده و کمک کنندگان ایجاد خواهد کرد.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم پیرامون آثار صله ی رحم و قطع رحم می فرمایند: «صله الرحم تعمر الديار في الاعمارو إن كانَ اهلها غيرَ اخيار« پیوند با خویشان شهر ها را آباد می سازد ، و بر عمر ها می افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان نباشند.
و از ایشان پرسیدند مبغوض ترین عمل در پیشگاه خداوند کدام است؟ در پاسخ فرمودند شرک به خدا؛ پرسیدند بعد از آن؟ فرمودند: قطع رحم.
اما علت آنکه اسلام به نگهداری و حفظ پیوند خویشاوندی پا فشاری کرده چیست؟ شاید جواب آن باشد که برای اصلاح، تقویت و پیشرفت و تکامل و عظمت بخشیدن به یک اجتماع بزرگ ، چه از نظر اقتصادی و یا نظامی چه از نظر جنبه های معنوی و اخلاقی باید از واحد های کوچکتری شروع کرد و با پیشرفت و تقویت واحد های کوچک ، اجتماع عظیم خود به خود اصلاح می شود اسلام برای عظمت مسلمانان از این روش به نحو کاملتری بهره برداری کرده و دستور به اصلاح واحد هایی داد که معمولا افراد از کمک و یاری و عظمت بخشیدن به آن روگردان نیستند ، زیرا تقویت بنیه ی افرادی را توصیه می کند که خونشان در رگ و پوست هم در گردش است و اعضای یک خانواده اند و پیداست که هنگامی که اجتماعات کوچک خویشاوندی نیرومند شد، اجتماع عظیم نیز عظمت می یا بد و از هر نظر قوی خواهد شد و شاید حدیثی که می فرماید: صله رحم باعث آبادی شهر ها می گردد به همین معنا اشاره داشته باشد.
با توجه به سخنانی که بیان شد اگر در هر فامیل فقط یک طلبه وجود داشته باشد و او بتواند همه را به صله ارحام دعوت نماید و چنین جمع هایی را فراهم آورد و در همان جمع کوچک مقاصد بزرگ اسلامی را تا حدودی اجراء کند آن جمع از بسیاری از آسیب ها دور خواهد شدو با اصلاح این جمع های کوچک اجتماع نیز سالم خواهد شد.
آسیب ها
1. البته این جمع های خانوادگی نیز می تواند آسیب هایی را در بر داشته باشد که ناشی از رفتار های غلط از سوی فرد یا افرادی در اینگونه جمع هاست . مثلا غیبت کردن، ایجاد کدورت، دعوای بچه ها و ایجاد اختلافات خانوادگی و… که البته همانطور که اشاره شد همه ی اینها ناشی از رفتار های غلط و عدم مدیریت صحیح بر این برنامه هاست ، که البته یک طلبه ی خوب و کاردان به خوبی می داند که این گونه مشکلات را چگونه حل کند که در این مورد انشاءالله در قسمت راهکار ها صحبت خواهیم کرد.
2. از جمله آسیب های دیگر این گونه جمع ها این است که بعضی مواقع اصلاً خانواده تمایلی به شرکت در این جمع ها ندارند مخصوصاً همسر که یا به دلیل منزوی بودن فرد است یا به آن جهت است که خلقیات او با بقیه ی افراد سازگاری ندارد و یا حتی اینکه یکی از دو طرفین زن یا مرد ترجیح می دهند که فقط با خانواده ی خود رفت و آمد کنند که باعث واکنش طرف مقابل شده و در نتیجه از هر دو طرف ضربه خواهند خورد و رابطه ی خانوادگی که یکی از بهترین عوامل نشاط بود حذف خواهد شد.
3. از آسیب های دیگر این جمع ها آن است که ممکن است خود طلبه در چنین جمع هایی ، جذب آن تفریحات شود و یا حتی برای آنکه حذف نشود همرنگ جماعت شود و به بیان دیگر به جای آنکه فعال باشد منفعل می شود. که یکی از بدترین نوع آسیب است .
4. بعضی مواقع نیز به خاطر اسراف هایی که در چنین جمع ها صورت می گیرد طلبه و خانواده او به دلیل مخالفت با چنین ریخت و پاش هایی و یا حتی فقر و تنگدستی و همطراز نبودن با خانواده های دیگر ترجیح می دهند که دوری کنند که به این ترتیب باز یکی از تفریحات سالم و لازم خود را از دست خواهند داد.
5. از دیگر آسیب ها می توان به دوری از یاد خدا و غفلت از او را، در بعضی از این جمع ها و حتی انجام گناه و معصیت را، نام برد که حتی ممکن است به خاطر این موضوع طلبه و خانواده اش از چنین جمع هایی حذر کنند.
6. آسیب دیگر که ممکن است متوجه چنین جمع هایی باشد آن است که بعضی افراد این گونه تلقی می کنند که دوستان و اقوام (حتی در مورد خانواده، همسر و فرزند) فکر می کنند که دیگری می خواهند در زندگی آن ها دخالت کنند که البته متأسفانه گاه این تلقی دور از واقعیت نیست و برخی از افراد در زندگی دیگران دخالت های بیجا می کنند و این در حالی است که در این جمع ها قرار است مشکلات حل شود نه آن که به مشکلات اضافه شودکه در جای خود به راهکار این آسیب خواهیم رسید.
راهکار برای کنار هم بودن و صله ارحام
در آسیب اول گفته شد که ممکن است گناهان زیادی در این گونه مجالس انجام شود که نیاز به مدیریت قوی دارد، خوشبختانه در میان خانواده ها کم و بیش این مجالس رو به افزایش است و کار های مفیدی نیز در آن انجام می شود مثل تشکیل قرض الحسنه های خانوادگی برای کمک به اقوام و دوستان و تشکیل کلاس های معارفی از جمله تفسیر، اخلاق، خاندن کتاب های مفید و… که البته ممکن است این گونه کار ها فقط برای بزرگتر ها جالب باشد چون به این صورت هم دیدار ها تازه می شود و هم بهره ای از آن جلسه می برند و هر چند بچه ها با دیدن یکدیگر شاد می شوند ولی برای آن ها نیز باید برنامه ریزی صورت گیرد مثلاً از بچه ها ی بزرگتر خواسته شود که برنامه ها را مدیریت کنند مثلاٌ اجرای مسابقات کتاب خوانی، حفظ شعر، سوره و.. و جوایزی هم به برندگان داده شود که این کار هم اعتماد به نفس ایشان را بالا می برد و هم به خاطر رقابت در گرفتن جایزه بهتر در اجرای برنامه همکاری می کنند، البته بعضی مواقع مدیریت یک بزرگتر که بین بچه ها محبوبیت بیشتر ی دارد لازم است و خوبی چنین جلساتی آن است که وقت زيادي برای غیبت و دروغ و… نمی ماند و ضمناً همه به خاطر جو معنوی آن جلسه سعی می کنند مرتکب گناهي نشوند و همدیگر را نيز تشویق به آن امر می کنند، البته این به آن معنا نیست که در این جلسات فقط به امور دینی پرداخته شود که اگر چنین باشد بعد از مدتی کسالت و خستگی می آورد بلکه می توان در آن جلسات وقتی را برای گفت و گو و حتی برای لطیفه نغز و پند آموز البته نه سخنان هجو و زننده که ممکن است موجب ناراحتی و کدورت شود و خیلی در اسلام از آن نکوهش شده قرار داد حضرت علی علیه السلام می فرماید: هیچ کس شوخی بیجا نکند جزء آنکه مقداری از عقل خود را از دست بدهد . در حالی که سيره ایشان می بینیم که همیشه لبخند بر لب داشته اند و گاهی شوخی های لطیف و متواضعانه با افراد و حتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می کردند که به نمونه ای از آن اشاره می کنیم.
روزی پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم با امام علی علیه السلام در مجلسی خرما تناول می فرمودند و هسته‌های خرما را مقابل علی علیه السلام می گذاشتند به گونه ای که اگر کسی وارد می شد فکر می‌کرد همه‌ی خرما ها را علی علیه السلام خورد و آن حضرت چیزی تناول نفرموده است پیامبر صلی الله علیه و آله و‌سلم خطاب به حضرت علی علیه السلام فرمودند شما زیاد خرما خورده اید؟ حضرت علی علیه‌السلام جواب داد آن کس زیادتر خرما خورده که خرما را با هسته تناول کرده است و لبخند بر لبان پیامبرصلی‌الله علیه و آله و سلم نقش بست.

در مورد آسیب دوم باید گفت اگر یکی از طرفین حاضر به شرکت در این مجالس نبودند باید دلیل آن را جویا شد و سعی کرد که او را قانع کرد که البته شاید دلیل امتناع فرد به چند دلیل باشد.
1. اسراف های بیجا در این مجالس که فرد با آن مخالف است و حتی توان جبران آن را ندارد که می توان این گونه اسراف ها را کم کرد تا همه بتوانند از آن جلسات استفاده ببرند و در اين صورت میزبان نيز می تواند بهره ی بیشتری از جلسه ببرد و تمام وقت خود را صرف پذیرایی و…نمی کند.
2. ممکن است از نظر خلقیات و طرز فکر خیلی با دیگران هماهنگ نباشد مثلاً غير مذهبي باشند كه بهتر است از او خواسته شود چند جلسه را شركت كند و در آن جلسات زیاد به صورت مستقیم در مورد مسائل دینی صحبت نشود و صرف صله رحم و…باشد و گاهی نکاتی ذکر شود اگر جذب شد که بسیار خوب است و مراد حاصل شده و گر نه پافشاری بر این امر ممکن است حتی به از هم پاشیدن چنین جلساتی منجر شود پس فقط از او تقاضا شود مانع شرکت خانواده خود(در صورت تمایل خانواده) در چنین جلساتی نشود.
3. یکی از طرفین زن یا مرد ترجیح می دهد فقط با خانواده ی خود رفت و آمد کند که باعث واکنش طرف مقابل می شود که در این جا نیز باید با هم توافق کنند و در صورت موافقت این برنامه ها در هر دو خانواده صورت گیرد و به جای حذف چنین جلساتی آن ها را گسترش دهند.
4. یکی دیگر از آسیب های این جلسات همانطور که گفته شد ممکن است جلسه به گناه کشیده شود و حتی طلبه در آن جلسه به جای آنکه فعال باشد منفعل شود و همرنگ دیگران شود که این بسیار خطرناک است زیرا یا اینگونه تلقی می شود که این کارهایی که انجام می شود گناه نيست و یا اینکه رفتار غلط آن طلبه باعث می شود که حاضران در آن جلسه در مورد تمام طلاب بدبین شوند و رفتار همه‌ی ایشان را ریاکارانه و مزورانه، بدانند که البته گفتیم در چنین جلساتی طلبه باید بسیار فعال باشد و حتی بیشتر مدیریت کارها را در دست بگیرد و برنامه ریزی کند.

تفریحات مدرن امروزی
1. تلوزیون وسینما
در مورد طلاب و خانواده های مذهبی سه نوع دیدگاه در مورد تلوزیون وجود دارد
الف. بعضی آن را الت لهو ولعب و به طور کل دیدن آن را حرام می دانند که البته این نظر با توجه به اینکه ما در کشور اسلامی با حکومت اسلامی زندگی می کنیم وبا توجه به اینکه درتلوزیون ما برنامه های خوب ودر خور تمجید کم نیست، از برنامه های مذهبی گرفته تا اخبار و بعضی سریال ها و حتی فیلم های سینمایی وتله فیلم ها، اين ديدگاه كمي دور از انصاف مي باشد که البته این به آن معنا نیست که ما بخواهیم از تمام برنامه های تلوزیون دفاع کنیم بالعکس ما شاهد آن هستیم که بعضی مواقع بودجه ی بیت المال صرف برنامه های هجو وحتی غیر اسلامی میشود ولی در کل نمی توان تلوزیون را با توجه به برنامه های خوبی که دارد کاملا حذف کرد چون امروزه در بسیاری از خانواده ها تلوزیون یک عضو خانواده به حساب می آید که این خود جزء آسیب های تلوزیون است ودر قسمت راهکارها خواهیم پرداخت.
ب‌. دسته دوم تلوزیون را کاملا سالم میدانند وپای ثابت تمام برنامه های آن هستند وبا توجه به اینکه این برنامه هادر دولت اسلامی ساخته می شوند آن را کاملا پاک و طاهر می دانند.
ج. دسته سوم کسانی هستند که نه افراط دارند نه تفریط از برنامه های سالم آن در حد لازم وبا برنامه ریزی استفاده می کنند.
در مورد سینما بحث کمی فرق می کند چون محیط سینمای ما متأسفانه فضای اسلامی مناسبي ندارد البته هرازچندگاهی فیلمی خوب ومناسب نیز بر پرده سینما ظاهر می شود که با انبوه استقبال گروه های مذهبی وحتی طلاب مواجه می شود که این نشانگر ان است که جای کار برای چنین فیلم های زیاد است وحتی طلاب نیز می توانند از این گونه فضا ها استفاده کنند به شرط آن که شرایط مناسب وسالم باشد .
آسیب ها
1. افراط و تفریط در تماشای تلوزیون که افراط در آن خود چند ضرر دارد.1- گذاشتن از وقت برنامه های روزانه 2- کم شدن رابط خانوادگی3- اعتیاد پیدا کردن به تلوزیون به گونه ای که شاید برنامه ای را هم که علاقه نداشته باشد به تماشا بنشیند.
2. الگو برداری های غلط از برنامه ها مخصوصا فیلم ها و آگهی های تلوزیونی.1- تجمل گرایی و چشم و هم چشمی2- عادی شدن روابط محرم و نامحرم
3. عدم تحلیل صحیح از فیلم ها و برنامه های تلوزیونی چه در خود سیما و چه در میان افراد خانواده
4. انگشت شمار بودن فیلم های کاملا سالم و مفید مخصوصاً در سینما برای قشر مذهبی
5. راهکار برای آسیب های تلوزیون
6. اول اینکه افراط و تفریط در هرکاری بسیار بد است و از آن جایی که اسلام ، دین اعتدال است و طلبه نیز باید الگو و آینه ی تمام نمای اسلام باشد باید در امور خود اعتدال را رعایت کند و برای هر کار خود برنامه ریزی کند.
7. در مورد تلوزیون، نیز باید سلایق و علایق خود را در نظر بگیرد و با توجه به زمان پخش برنامه ها برای خود برنامه ریزی کند البته ناگفته نماند که برای یک طلبه شنیدن اخبار یکی از مهمترین وظایف است تا از رخداد های ایران و جهان باخبر باشد و آن ها را تحلیل کند.
8. مورد دوم الگو برداری های غلط از برنامه های تلوزیون است که این در مورد یک طلبه کاملاً روشن است. الگوی یک طلبه نباید تلوزیون و بازیگران باشد بلکه الگوی یک طلبه باید ائمه ی اطهار علیهم ‌السلام و علمای دینی باشند که با نهایت ساده زیستی زندگی می گذرانند، از جمله مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) که در نهایت ساده زیستی زندگی می کنند و خاطرات زیادی در این مورد، از ایشان نقل کرده اند و مهمتر آن که یک طلبه می داند که این زرق و برق زندگی از چند روزه ی همین دنیاست و آنچه مهم است تقوا و ایمان است پس نباید خیلی شیفته ی دنیا شود و بداند آنچه که او می‌خواهد حتی از لذات در این دنیا دست یافتنی نیست و برای به دست آوردن آن باید در دنیا تلاش کند تا در دنیای دیگر از آن بهره ببرد.
9. راه کار آسیب سوم اینکه باید فیلم ها و سريال هاي تلوزیونی در خود تلوزیون مورد نقد قرار بگیرد نه آن که فقط از آن ها تمجید شود، همان گونه که در سیما در برنامه هایی فقط به نقد فیلم های سینما پرداخته می شود که البته آن هم زیاد کارشناسی شده نیست و بیشتر اغراض سیاسی در آن لحاظ می شود. البته این نقد می تواند بعد از اتمام یک سریال یا فیلم بین اعضای خانواده نیز انجام شود به این صورت که همه ی افراد نظر خود در مورد فیلم و نتایج و نکات به دست آمده را بگویند و یک نتیجه ی کلی در مورد آن گرفته شود و البته نقطه ضعف ها و انحرافات آن نیز گوشزد شود تا هنجار ها و ناهنجار ها شناخته شود.
10. در مورد آسیب آخر که در مورد کم بودن فیلم هاي کاملاً سالم و مفید بود به صورتی که حتی بعضی مواقع شاهد آن هستیم که فیلم هایی که جنبه مذهبی دارند نیز داراي آسیب های زیادی هستند ولی تجربه نشان داده سریال ها و حتی فیلم های سینمایی که در آن ها از مشاوران مذهبی قوی استفاده شده بسیار جذاب و با حداقل آسیب هستند و با استقبال بسیار زیاد مردم مواجه است از جمله سریال پرده نشین ، مختار نامه ، مریم مقدس و…و چه خوب است که در سینما ها وقتی چنین فیلم هایی عرضه می شود طلاب نیز از آن ها استقبال کنند و موجب دلگرمی برای تهیه کنندگان و کارگردان ها و عوامل دیگر آن شوند و همچنین باعث تشویق دیگران برای تولید چنین اثرهایی که هم به نفع خودشان است و هم به نفع مردم و فرهنگ ایشان.

کامپوتر
یکی دیگر از وسایل مدرنیته ی امروزی که استفاده از آن بسیار مهم است و جای خود را در میان جامعه باز کرده است استفاده از کامپیوتر و اینترنت است که در جای خود می تواند بسیار مفید و یا بسیار مضر باشد.
با توجه به اینکه عصر، عصر تکنولوژی است و به قول معروف کسی که کامپیوتر ندارد بی سواد است باید طلاب نیز به استفاده از کامپیوتر و اینترنت آشنایی داشته باشند تا در موقع لزوم از آن ها استفاده ببرند. با توجه به اینکه کشور های غربی و دشمنان اسلام عزم جدی برای انحراف جوانان مخصوصاً جوانان پاک مسلمان دارند و بیشترین انحرافات نیز توسط همین رسانه های تصویری ایجاد می شود و با توجه به اینکه هر روز بر تعداد سایت ها و شبکه های مبتذل از این دست اضافه می شوند لازم است که طلاب نیز برای خنثی سازی افکار پلید و شیطانی آن ها استفاده از این وسایل را فراگیرند تا بتوانند با آن ها با اسلحه ی خودشان به مبارزه برخیزند و حتی از این طریق بتوانند فرهنگ غنی اسلامی را نیز در سراسر دنیااشاعه دهند. به غیر از اینکه کامپیوتر و اینترنت می تواند وسیله ی خوبی برای ایجاد لحظات شاد و مفرح برای طلاب نیز باشد به اینگونه که با استفاده از نرم افزار های مفید و مورد علاقه آن ها یا وب گردی در سایت های مفید و مورد نیاز می توانند اوقات فراغت خوبی را برای خود ایجاد کنند در عین حال که می توانند در امر تبلیغ و تحقیق و پژوهش کمک کننده نیز باشد.
آسیب ها
1. استفاده های غیر اخلاقی از کامپیوتر و اینترنت
2. تعداد زیادی سایت های غیر اخلاقی و حتی بازی های غیر اخلاقی و فاسد
3. اتلاف وقت زیاد ي از طلبه در کنار کامپیوتر و اینترنت
4. غفلت از یاد خداوند ؛ بسیاری از مواقع به خاطر آن که انسان مشغول کامپیوتر می شوداز انجام تكاليف ديني خود عقب مي ماند.
5. استفاده ی زیاد از این وسایل موجب اعتیاد به آن ها می شود و می تواند باعث بیماری ها ی روحی و روانی و حتی جسمي فراوان بشود.
راهکار هایي برای آسیب های کامپیوتر
البته آسیب اول و دومی که برای استفاده از کامپیوتر گفته شده شاید زیاد در مورد خود طلبه صدق نداشته باشد هر چند او نیز یک انسان است و ممکن است غلبه شیطانی بر نفس او نیز صورت بگیرد ولی با این حال اگر طلبه بتواند در امر تهذیب نفس موفق باشد به راحتی با چنین وسوسه هایی مقابله مي کند ولی بیشتر مشکل در مورد خانواده و مخصوصاً فرزندان است که البته در مورد این موضوع نیز با روش های تربیتی صحیح و آگاه کردن فرزندان و آشنا کردن آن ها با اسلام ناب و اهداف واقعی زندگی حتی کنترل نامحسوس آن هاحدودی قابل حل است البته شاید خیلی از این مشکلات حل می‌شد مخصوصاً در مورد بازی های کامپیوتر یا موبایل اگر بازی هایی با کیفیت بازی های مشابه خارجی در کشورمان طبق فرهنگ و دین اسلامی و ایرانی تولید می شد که البته به تازگی کارهایی صورت گرفته و انشاءالله روز به روز افزایش خواهد یافت.
در مورد آسیب سوم و چهارم و پنجم نیز همانطور که در مورد هر کاری باید برنامه ریزی کرد در مورد این امر نیز با یک برنامه ریزی صحیح و در زمان مناسب که منافاتی با انجام برنامه های دیگر نداشته باشد می توان به راحتی بر این مسأله فائق آمد.
رفتن به مسافرت
یکی از بهترین راه های کسب شادی و تجدید نیرو مسافرت کردن است پس از هفته ای کار و فعالیت روزانه ، یک مسافرت خوب می تواند انرژی و نیروی از دست رفته و شادی را به افراد بازگرداند به خصوص اگر این مسافرت به همراه خویشاوندان باشد.
مسافرت بنابر مقصدی که مورد نظر است به چند قسمت تقسیم می شود:1- زیارتی2- سیاحتی 3- تاریخی 4- طبیعی
که ممکن است شامل همه ی این ها نیز بشود.
معمولاً اگر از یک طلبه خواسته شود که مقصد سفررا مشخص کند، او سفر زیارتی را انتخاب خواهد کرد زیرا چنین مکان هایی معمولا یک نوع نشاط معنوی خاص به انسان منتقل می کند که در هیچ جای دیگر نمی توان تجربه کرد ولی به هر حال ممکن است بعضی مواقع با مخالفت هایی از سوی خانواده مواجه شود که البته انواع دیگر مسافرت نیز برای انسان لازم است و از طرفی هیچ منافاتی بین زیارت رفتن و گشت و گذارنسیت . وقتی در اسلام روایات زیادی در مورد گشت و گذار در طبیعت و غیره داریم چرا انسان وقت خود را به گذراندن در دل طبیعت نگذراند و در آن جا جلوه های وجود خداوند را به خود و دیگران متذکر نشود و حتی با بازدید از مکان های باستانی از گذشتگان درس نگیرد.
روان شناسان معتقدند که رفتن به دل طبیعت و استفاده از آن تأثیر بسیار زیادی برای آرامش روانی و سلامت جسمانی ما دارد و عدم استفاده از آن ها می تواند باعث افسردگی و استرس های شدید روزانه شود. پس چه خوب است که یک طلبه نیز هر چند وقت یک بار به اتفاق خانواده دل به دل دامان طبیعت بسپارد و از مواهب فراوان آن سود جوید. که البته اسلام نیز به آن سفارش فرموده است.
آسیب های مسافرت
1. زیاده روی در مسافرت رفتن
2. عدم برنامه ریزی مناسب در طول مسافرت که حتی گاهی باعث طولانی شدن مسافرت و نوعی دلزدگی می شود و انسان را از بسیاری از کارهایی که بر عهده ی اوست باز می دارد.
3. غفلت از یاد خداوند که بیشتر شامل مسافرت های سیاحتی می شود.
4. یک دست شدن برخی از محیط های تفریحی به دلیل حضور پر رنگ افراد بد حجاب و فاسد که علت آن عدم حضور افراد مذهبی و طلاب به چنین مکان هایی می باشد
راهکار هایی برای آسیب های مسافرت
در مورد مسافرت باید گفت که تقریباً همه ی آسیب ها به هم ربط پیدا می کند اول اینکه در مسافرت رفتن اگر زیاده روی شود و یا حتی مدت آن طولانی شود نوعی دل زدگی ایجاد می شود و از طرفی انسان را از بسیاری از امور و برنامه ریزی هایی که برای خود دارد باز می دارد معمولاً چنین مسافرت‌هایی بدون برنامه و هدف نیز هستند در آن ها هدف تنها تفریح است و اين در حالی است که انسان باید جهان را آیینه ی خدا بداند در دل طبیعت، کوه، دریا و…عظمت خدا را در نظر بیاورد، احوال گذشتگان را ببیند و از آن ها پند بگیرد، بداند که در گذشته انسان هایی بوده اند و حالا دیگر هیچ اثری از آن ها نمانده مگر نام نیک و بد پس با توجه و تفکر در این امور نه تنها دائماً به یاد خدا هستند و از او غفلت نمی‌کنند بلکه می فهمند که نباید وقت چند روزه ی گرانبها را بیهوده و بدون هدف هدر داد و با تمام وجود سعی خواهند کرد که از لحظه لحظه ی زندگی استفاده کنند و توشه ای مناسب برای دنیای بهتر فراهم آورند.
در مورد آسیب چهارم نیز باید گفت: طلاب و اقشار مذهبی نیز باید از تمام مواهب الهی و امکانات رفاهی استفاده کنند و حضور پر رنگ ایشان با رعایت کامل شئونات اسلامی در چنین مکان هایی باعث می شود که جو آن مکان تغیر کند و افراد بد حجاب و فاسد جایی برای جولان دادن نداشته باشند و به خاطر ترس و یا حتی کمی حیا از خیلی از امور ناهنجار جلوگیری کنند البته باید گفت تنها حضور شاید خیلی مؤثر نباشد وتا وقتی امر به معروف و نهی از منکر در بین جامعه ی ما فراگیر نشود این معضل اجتماعی به راحتی از بین نخواهد رفت و این وظیفه و تکلیف بیشتر بر عهده ی طلاب است که شاید دیگر این امر برای طلاب واجب کفایی نباشد و واجب عینی باشد.
مطالعه
شاید بتوان به جرأت گفت که مطالعه یکی از مفرح ترین برنامه های یک طلبه واقعی و موفق است ، زیرا از آنجا که نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: اطلب العلم من المهد الی اللحد ، از طرف دیگر یک طلبه ی خوب رسالت سنگین تبلیغ دین به مردم را بر عهده دارد پس باید دائما در حال افزودن بردانسته های خود باشد تا بتواند هر چه بهتر دین را برای مردم بازگو کند و خواندن کتاب یکی از بهترین راه های به دست آوردن این توانایی است، از طرفی وقتی انسان کتابی را با موضوع مورد علاقه اش می خواند نوعی هیجان به خاطر کشف یافته های جدید به او دست می دهد که باعث شادی و نشاط او می شود پس می توان مطالعه را یکی از تفریحات طلبه نام برد ، که البته چه خوب است که این طلبه فرهنگ مطالعه را در میان خانواده و اجتماع نشر دهد تا هم بتوانند از تفریحی سالم بهرمند شوند.
آسیب های مطالعه
1. زیاد بودن هجم کتاب درسی، وقتی برای مطالعات متفرقه و مورد علاقه طلبه باقی نمی گذارد.
2. مسئله ی محور نبودن مطالعات، که نوعی بی هدفی به دنبال دارد و این مطالعه هیچ فایده ای در بر نخواهد داشت.
3. پراکنده خوانی و عدم وجود یک سلسه مطالعاتی مفید.
4. ایجاد شبهه در چنین مطالعاتي و یا عدم تحلیل صحیح از مطالب که بیشتر به دلیل سنگین بودن متن مطالب و کافی نبودن اطلاعات طلبه در آن موضوع ایجاد می شود و باعث ایجاد شبهاتی می گردد که گاه وقت زیادی را برای رفع آن از طلبه می گیرد که ممکن است همین امر در درس و تحصیل او اثر گذارد.
راهکار آسیب مطالعه
1. در مورد اینکه حجم دروس زیاد است می توان به این راهکار اشاره کرد كه برای طلاب زمانی در بین ساعات درسی اختصاص داده شود که به مطالعه ی کتب مورد علاقه بپردازند یا حتی از بین طلاب نظر خواهی شود و موضوعی که مطلوب بیشتر طلاب است مورد مطالعه قرار گیرد و در ساعات مشخص در مورد آن بحث و نظر داده شود. نظر ها جمع آوری شود و به یک نتیجه‌ی کلی رسیده شود و حتی در اختیار بقیه ی طلاب نیز قرار گيرد و یا تشکیل اتاق فکر‌، در مورد معضلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، دینی و…که این امر نیز با مطالعه ی زیاد داشتن بهتر صورت می گیرد، در نتیجه کسی که بخواهد خوب تفکر کند باید مطالعاتی نیزدر آن موضوع داشته باشد در این صورت مجبور به مطالعه می شود که البته به نظرات و فکرهای برتر در آخر هر ترم یا حتی سال جوایزی اهدا شود، که هم موجب ترغیب طلاب می شود و هم نوعی اهمیّت دادن به مطالعه و تفکر است.
2. در مورد آسیب دوم که مسأله محور نبودن مطالعه بود اگر همان اتاق فکر و مطالعه در نظر گرفته شود مطالعات آنان نیز جهت دار و هدف دار خواهد شد و در ضمن به پراکنده خوانی نیز منجر نمی شود.در چنین جمع هایی به شبهات به وجود آمده توسط طلاب دیگر و اساتید که خوبی جواب داده خواهد شد و یا طلبه یاد می گیرد که در مورد هر چیزی به خوبی فکر کند و بعد آن را به بهترین نحو انجام دهد.
ورزش کردن
به طور کل ورزش کردن برای هر انسانی لازم و ضروری است. بی تحرک و در یک جا نشستن می تواند باعث بروز بسیاری از مشکلات جسمانی و روحی مثل دیابت، چاقی، کسالت و… شود پس هر شخصی باید مطابق با شغل خود و زمان فراغتی که دارد برای ورزش کردن برنامه ریزی کند و از آن جایی که طلاب معمولا برای فراگیری علم مجبور هستند که ساعات زیادی را در کلاس بنشینند و تقریبا تحرک ندارند بايد حتما به این امر مبادرت ورزند و از آن جا هم که اسلام در این مورد بسیار سفارش نموده است جا دارد که طلاب الگوهای مناسبی برای ورزش کردن باشند زیرا عقل سالم در بدن سالم است .
چیزی که به صورت خدادادی در بدن ما وجود دارد و باعث شادی و نشاط ما می شود هورمونی است به نام سروتونین که یکی از راه های ترشح این هورمون در بدن ورزش کردن است به صورتی که حتی پیاده روی ساده به مدت نیم ساعت در روز می تواند باعث افزایش این هورمون در بدن شود. البته همان طور که گفته شد اسلام در بعضی از ورزش ها سفارشاتی کرده که به چند مورد آن می پردازیم.
شنا
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: خیر لهو المؤمن السباحه ….بهترین سرگرمی مؤمن شناست.
تیر اندازی
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: به تیر اندازی روي آوريد، زیرا يكي از بهترین سرگرمی هاست . که البته این حدیث با آیه واعدوا ما استطتم من قوه ارتباط دارد زیرا حضرت در جایی فرمودند: منظور از قوه همان تیر اندازی است.الا إنَّ القوهَ الرَمي، إنَّ القوهَ الرَمي . آگاه باشيد قوه، مان تير اندازي است، آگاه باشيد قوه، مان تير اندازي است.
سوار کاری
قال الباقر عليه الاسلام : سابقُ بينَ الخيل و اعطي السوابق من عنده امام باقر عليه السلام فرمودند: رسول خدا صلي الله عليه و آله مسابقه ي اسب دواني ترتيب دادند و جوايز آن را از مال خويش پرداخت كردند . البته این به این معنا نیست که طلاب فقط می توانند به همین چند ورزش اکتفا کنند بلکه آنها می توانند از ورزش های که در شأن ایشان است نیز بهره مند مثل کوهنوردی ، پیاده روی های خانوادگی، والیبال، تنیس و….. ولی باید توجه داشت برای ایجاد نشاط توسط ورزش نیم تا حداکثردو ساعت در روز ورزش کردن کافی است واینکه یک طلبه بخواهد به صورت حرفه ای به آن بپردازد زیاد خوشایند نیست زیرا نمی توانند به وظایف اصلی خود یعنی ترویج علوم اسلامی ودینی بپردازد وحتی ممکن است از آن وادی بخاطر مشغله هایش دور شود.
آسیب های ورزش
1. بعضی اصلا ورزش کردن را در شأن طلبه نمی دانند.
2. بعضی به هر ورزشی رو می آورند(ایروبیک و…).
3. کمبود امکانات ورزشی وحتی ورزشگاههای مناسب برای طلاب
4. هزینه های بالا برای شرکت در سالن های ورزشی
5. عدم وجود مسابقات ورزشی بین طلاب وخانوادهای آن ها

راهکار آسیب های ورزش
ورزش کردن یکی از دستورات اسلامی است پس کسی نمی تواند منکر لازم بودن ورزش برای طلاب شود به این بهانه که ورزش کردن در شأن طلبه نیست البته بعضی عقیده دارند که رفتن طلاب به بعضی از باشگاه های ورزشی به خاطر جو غیر اسلامی و همچنین انجام ورزش حرفه‌ای در شأن طلبه نیست که این حرف تا حدودی درست است چون حضور طلاب در جو چنین باشگاه هایی این فکر را القا می کند که انجام کارهایی که در چنین مکان هایی انجام می شود هیچ منافاتی با اسلام ندارد و یا اینکه اطرافیان را نسبت به طلاب بدبین می کند به صورتی که یک طلبه با حضور در چنین جوی جامعه ی طلاب و حوزه های علوم دینی را زیر سؤال می برد و اما حضور در یک ورزش به صورت حرفه ای نیز طلبه را از وظیفه ی اصلی خود باز می دارد زیرا که او مجبور است وقت زیادی را صرف ورزش کند و دیگر وقتی برای مطالعه دروس و یا حتی تبلیغ و پژوهش و.. نخواهد داشت.
در آسیب سوم برای دوری از چنین معضلات و آسیب هایی بهتر است که امکانات ورزشی و حتی باشگاه هایی مناسب طلاب ساخته شود و یا حتی برای مواقع خاصی اجاره شود تا طلاب نیز با آرامش خیال به انجام ورزش بپردازد و به سلامت جسم خویش کمک کنند. که اگر جسم سالم نباشد عقل نیز سلامت کافی را نخواهد داشت.
همچنین ممکن است ورزشگاه هایی باشد که شئونات اسلامی در آن ها رعایت شود ولی هزینه ی مورد نیاز برای شرکت طلاب در آن ها بالا باشد که لازم است تدابیری نیز برای این امر اندیشيده شود تا طلاب وحتی خانواده های ایشان بتواند از این ابزار لازم برای سلامتی و ایجاد فضایی شاد و مفرح استفاده کنند.
در مورد آسیب پنجم، معمولاً در هر ارگانی برای کارمندان و کارکنان و خانواده های ایشان مسابقات ورزشی در نظر گرفته می شود و تا به حال در جایی ندیده و نشنیده ایم که ورزش طلاب در مکانی برگزار شود و یا حداقل فراگیر نبوده که البته برگزاری چنین مسابقاتی می تواند نوعی نشاط بین طلاب و خانواده های ایشان ایجاد کند.
شرکت در مجالس شادی وعروسی های مطابق با شأن طلبه
هر چند امروزه باتغییر روش های زندگی وتهاجم بی وقفه ی دشمن به فرهنگ غنی اسلامی – ایرانی،وجود چنین مراسمی بسیار کم شده است ولی جا دارد طلاب خودشان به بر پایی چنین مراسمی بپردازند که اگر در چنین مراسمی دعوت شدند نیز در آن شرکت کنند ودر شادی برگزار کنندگان آن شریک شوند زیرا دیدن شادی دوستان ونزدیکان باعث شادی انسان می شود وتفریح مناسبی برای طلاب به شمار می رود، زیرا علاه بر اینکه باعث شادابی و نشاط طلبه ها وسایر افراد می شود، این پیام را می رساند که مسلمانان به صورت دینی واسلامی هم می توانند مراسم عروسی وجشن برگزار نمایند وشاد باشند، همچنین ایشان می توانند الگوی مناسب برای افراد مذهبی باشند که مایلند شروع زندگی خود را بدون گناه ومطابق شرع جشن بگیرند.
آسیب هاي شرکت در مجالس شادی وعروسی
1. چنین جشن های بسیار کم است
2. معمولا بخاطر اختلاف سلایق در چنین مراسمی، بالاخره از آلات لهوولعب نیز استفاده می شود.
3. همرنگ شدن طلبه با جمع بخاطر مسخره نشدن ویا حتی به این دلیل که بین او واطرافیان کدورتی پیش نیاید.
4. عدم امر به معروف ونهی از منکر بخاطر انگشت نما شدن.
5. ایجاد اختلاف نظر بین طلبه وبرخی از اعضای خانواده که اسرار به رفتن عروسی دارند.
6. عدم شرکت در مجالس لهوولعب توسط طلبه وایجاد اختلاف و کدورت بین میزبان عروسی با طلبه ای که دعوت او را اجابت نکرده است
7. عدم جذابیت کافی برای عموم مردم وکسالت افراد در چنین مراسمی که فقط به شکل مهمانی است ویا مداحی در آن اجرا می شود.
8. راهکار برای آسیب های شرکت در مجالس و عروسی های مطالق با شأن طلبه
9. وقتی به جشن های عروسی در ایام نه چندان دور در چند دهه ی قبل نگاه می کنیم شاهد آن هستیم که در آن مراسم نه تنها گناه زیادی انجام نمی گرفت بلکه فضای شاد و مفرح برای مردم ایجاد می شد و تقریباً کسی از رفتن به مراسم عروسی و جشن های عقد و…سرباز نمی زد و بالعکس همه منتظر چنین جلساتی بودند تا هم دور هم جمع شوند و هم لحظات شاد و مفرحی را در کنار هم بگذرانند و برای خانواده های عروس و داماد آرزوی خوشبختی و سلامتی کنند.
10. اما امروزه رفتن به مراسم عقد و عروسی و…یک معزل بزرگ برای طلاب و حتی قشر مذهبی شده از طرفی اسراف های بی مورد و زیاد و از طرفی گناهان بسیار مثل استفاده از آلات لهو و لعب ، اختلاط زن و مرد و پایکوبی و…که هر کدام از آن ها می تواند آثار بسیار سوئی بر زندگی تک تک افراد و زندگی تازه عروس و داماد داشته باشد در حالی که هیچ کس متوجه آن نمی شود.
11. اما راز عروسی های بدون گناه در قدیم چه بود؟
12. در آن روز ها در چنین جلساتی معمولا چند نفر از نزدیکان عروس و داماد برای افراد دیگر نوعی نمایش اجرا می کردند که بیشتر جنبه طنز داشت البته در بعضی از آنها نیز سخنان هجو و زننده ای زده می شد که ما می توانیم با حذف نکات غلط از همان روش برای برگزاری عروسی ها در زمان حال بهره بگیریم
13. امروز قشر مذهبی اگر بخواهند مراسم عروسی و جشن بدون گناهی برپا کنند ترجیح می‌دهند که در جشن خود از مداحان استفاده کنند که گاهی در اجرای همان مداحی ها نیز از آلات لهو و لعب استفاده می شود و یا همان طور که گفته شد جلسه خسته کننده و کسل کننده میشود و بیشتر شبیه یک مهمانی خانوادگی می‌شود و در آخر نیز بالاخره از همان وسایل لهو و لعب استفاده شود.
14. اما راهکاری که می توانیم در مورد جشن های عروسی ارائه دهیم این است كه گروه های نمایشی طنز برای چنین مجالسی تربیت شوند یا جلسات مشاعره حتی خواندن شعر های طنز حول محور عروس و مادر شوهر و داماد و مادر زن که البته آموزنده نیز باشد ترتيب داده شودو يا اجراي مسابقاتی برای حاضران با جوایزی از طرف پدر و مادر عروس و داماد و … كه البته شاید هزینه‌ی چنین مراسمی بالا باشد ولی می توان از خرج ها و اسراف های دیگر جلوگیری کرد ودر عوض از گناه و معصیت فراوان دوری کرد که البته اگر از چنین مراسمی استقبال شود با فراگیر شدن آن حتما هزینه ها پایین خواهد آمد و البته می توان از کانون های ازدواج اسان نیز در این مورد کمک گرفت. و حتی چه بهتر است که برگزاری چنین نمایش ها یا حتی نوشتن نمایش نامه و اجرای برنامه ها توسط طلاب مستعدانجام شود و در این مورد از شهرداری ها و گروه های تئاتر متدین و… نیز کمک گرفت البته باید توجه کرد که اجرای نمایش نباید مختلط باشد به این صورت میتوان از جشن های عروسی پر از گناه یا حتی عروسی های خسته کننده که فقط از مداح استفاده می‌شود و معمولا برای نسل جوان خسته کننده است جلوگیری کردو اگر این فرهنگ سازی از بین خانواده های طلاب صورت بگیرد کم کم در بین قشر مذهبی نیز راه پیدا می کند و از گناهان زیادی جلوگیری خواهد شد و عروس و داماد نیز زندگی بدون گناه و سرشار از سلام و صلوات را آغاز خواهند کرد.

برپایی وشرکت در جشن ها ومراسم مذهبی شاد
در این مورد امام رضا علیه السلام به ربان بن شبیب می فرماید اگر دوست داری در درجات عالی بهشت با ما باشی با حزن ما محزون وبه شادی ما شاد باش.
پس لازم است یک طلبه همانطورکه در مراسم ائمه معصومین علیه السلام شرکت می کند وحتی مراسم عزا بر پا می کند بر آن باشد که در برپایی وشرکت در مراسم شادی و مولودی و اعیاد اسلامی نیز حضور فعال وپر شور داشته باشد که این به غیر از شادی ظاهری اجر معنوی ونشاط معنوی فراوانی به همراه خواهد داشت همانطور که حتی این نشاط را می توانیم بعد از شرکت درمراسم عزای این بزرگواران نیز احساس کنیم، نشاطی که ناشی از زیاد شدن معرفت به ایشان وتقرب جستن به ایشان است.
آسیب ها برپایی وشرکت در جشن ها ومراسم مذهبی شاد
1. این آسیب بیشتر مربوط به مداحان وبعضی سخنرانان است که در آن غلو می شود و یا حتی تحریفاتی صورت می گیرد که بسیار خطرناک است.
2. به خاطر مطالعات کم سخنران در مورد موضوع کم گویی کی شود و حق مطلب در مورد موضوع بیان نمی گردد و یا موضوعاتی انقدر تکراری هستند که مخاطب را دل زده می کنند.
3. بدعت گذاری و آلوده شدن به گناه
4. در بعضی مواقع این مراسم از طرف ارگان هایی برگزار می شود که مذهبی نیستند و متأسفانه فقط به صرف شادی و تفریح و حتی مقاصد سیاسی برگزار می شود که خود این مجالس گاهی منجر به گناهان بسیار زیادی می شود مثل بعضی جشن هایی که هر از گاه فیلم آن ها منتشر می شود و در آن مجالس زنان و مردان مختلط هستند و به رقص و پایکوبی می پردازند.
5. تعداد این مجالس نسبت به مجالس عزا بسیار کم است و این تصور را در ذهن ها به وجود می آورد که شیعیان مردمانی سرخورده و همیشه اندوهگین هستند و برای شادی ارزش زیادی قائل نیستند و اعیاد مذهبی و مخصوصاً اعیاد ولادت ائمه ی معصومین علیه السلام بسیار کم رنگ و اندک است مگر ولادت چند امام علیهم السلام که با کمال تأسف در جشن این بزرگواران نيز بیشتر هدف شاد بودن است و کمتر می توان معرفتی در آن کسب کرد که نمونه ی بارز آن جشن نیمه ی شعبان است که آمار گناه در آن بسیار بالا می رود و معمولاً جولانگاهی برای قشر غیر مذهبی و لاابالی و بیشتر انسان را به یاد جشن هاي كشور هاي غير مسلمان می اندازد.
6. آسیب دیگر آنکه بعضی از طلاب ترجیح می دهند که فقط در چنین مراسمی شرکت کنند وتفریحات خود را در آن خلاصه می کنند و از موهبت های الهی و تفریحات سالم دیگر استفاده نمی کنند و شاید رفتار افراطی همین افراد باعث شده که عموم مردم حضور طلاب و خانواده های ایشان را فقط مختص به چنین مجالسی می دانند و اگر آن ها را در جاهایی مثل پارک ، سینما جاهای تفریحی دیگر که مطابق شأن آن ها نیز هست ببیندتعجب و یا حتی مسخره می کنند.
راهکار آسیب های شرکت در جشن ها و مراسم مذهبی شاد
در مورد سه آسیب اول دو حالت وجود دارد یا اینکه طلبه خود آن مراسم را بر پا کرده که در این صورت باید مواظب باشد که چه مداح و یا سخنرانی را در جشن خود دعوت می کند و اگر با تمام دقتی که کرده بود شاهد تخلف و یا کم گویی از ایشان شد به آن ها تذکر دهد و از آن ها بخواهد که در مراسم دیگر با مطالعه و مستند تر صحبت کنند و هم چنين بخواهد که صحبت خویش را تصیح کنند و اگر قبول نکردند و بر گفته ی خود تأکید کردند به مسؤلان مربوطه که که امر ساماندهی به مبلغان و مداحان را دارند گزارش دهد.خودش صحبت های ایشان را تصیح کند و از آبروی خود نترسد در غیر این صورت ممکن است آثار سوئی داشته باشد که جبران کردنش بسیار سخت و یا غیر ممکن باشد. و در حالت دوم اگر طلبه فقط در آن مراسم شرکت داشت و شاهد چنین تخلفاتی بود باز به ایشان و حتی میزبان مراسم تذکر دهد و از ایشان بخواهد که صحبت خود را تصیح کنند و اگر باز با مخالفت روبه رو شد گزارش دهد تا در اسرع وقت با ایشان برخورد شود و حتی در مورد آسیب سوم، که بدعت گذاری و آلوده شدن مجلس به گناه بود گاهی موظف است که خود جلوی آن بدعت را بگیرد و امر به معروف و نهی از منکر و روشنگری کند چون ممکن است مردمی که در آن جلسه شرکت کرده اند در هیچ مکان دیگری امکان آگاه کردنشان نباشد و آن بدعت گذارده شده را به جاهای دیگر سرایت دهند و از بین بردن آن بدعت زمان و هزینه ی زیادی می برد و اگر در خودش چنین توانی نمی بیند از کسانی که می‌توانند، بخواهد که این کار را انجام دهند.
در مورد اسیب چهارم طلبه بیشتر مدعو یا شرکت کننده در آن مراسم است که در آنجا نیز باید تذکر دهد و اگر تذکر او فایده نداشت و یا بداند که تذکر دادن او فایده ندارد بهتر است که به نشانه‌ی اعتراض به گونه ای که همه متوجه ناراحتی او شوند مجلس را ترک گوید و حتی اگر میداند که کسانی هستند که با او هم عقیده اند بهتر است که دسته جمعی، مراسم را ترک کنند.و از تریبون های مختلف اعتراض خود را نسبت به چنین مجالسی اعلام کنند.
در مورد آسیب پنجم این وظیفه ی ما طلاب است که چنین مراسمی برپا کنیم و سعی کنیم ضمن اینکه مراسم شاد و مفرحی برپا می‌کنیم معارف اسلامی و دینی و شناخت مردم نسبت به امام علیه السلام را بالا ببریم و کاری کنیم که شادی ایشان فقط خلاصه به پخش شربت و شیرينی و چراغانی نباشد و اجازه ندهیم که چنین مجالسی جولانگاه افراد بی قید و بند شود البته در سال های اخیر کارهایی انجام شده مثل برپایی احیا و شب زنده داری در مساجد و حسینیه ها ولی می توان در میادین اصلی شهر و پارک ها و… جشن ها و جنگ های بزرگ برپا کرد و در آن از سخنرانان و مداحان محبوب و بی حاشیه دعوت کرد و حتی از میان صحبت های سخنران مسابقه طرح شود و جایزه های نفیسی داده شود در ضمن اینکه برنامه‌های شاد دیگر نیز در لابه‌لای برنامه ها جا بگیرد مثل تئاترهای طنز،مشاعره و مسابقات دیگر؛البته باید طوری این جشن ها برگزار شود که شئون اسلامی درآن کاملا رعایت شود و این نکته را باید متذکر شوم که حوزه های علمیه باید حضور فعالی در چنین مجالس داشته باشند در حالی که امروزه شاهد هستیم که در مدارس علمیه بیشتر به مراسم عزاداری به صورت عمومی پرداخته می شود و مجالس جشن به صورت کمرنگ و مخصوص طلاب برگزار می شود.
در مورد آسیب آخر اینکه طلاب نیز باید مانند اقشار دیگر جامعه به تفریحات حلال و سالم بپردازند چون معمولا در هر جایی عرف جامعه بر آن است که حق با اکثریت است پس اگر تعداد افراد غیر مذهبی و لاابالی در چنین مکان هایی بیشتر باشند به خود حق می‌دهند که هر ناهنجاری را در برابر دیدگان افراد مذهبی و حتی طلاب و روحانیون انجام دهند با اینکه می دانند در یک کشور اسلامی زندگی می کنند و حق چنین کاری را ندارند و در حقیقت به قانون و اسلام دهن کجی می کنند و به این صورت قبح گناه از بین میرود و حتی بعضی رفتار های ناهنجار برای خود قشر مذهبی نیز هنجار می‌شود ولی اگر قشر مذهبی و طلاب با خانواده های خود با حجاب کامل و رعایت کامل شئونات اسلامی در چنین مکانهایی حاضر شوند و همه ی امکانات رفاهی را در اختیار قشر غیر مذهبی نگذارند این سوءبرداشت از بین میرود و شاید انجام گناهان منحصر به پستو ها و صندوق خانه ها و خلوت ها شود و دیگر کسی جرات اینگونه پرده دری را نداشته باشد و یا حتی به حداقل برسد.
تفریحات طلاب در مدارس
در حال حاضر به دليل حجم زياد كتب درسي در حوزه معمولاً جايي براي فضاي مفرح وجود ندارد، آسيب‌هاي زيادي در اين مورد وجود دارد ، تفريحاتي كه مي تواند در اين زمينه وجود داشته باشد را به صورت مختصر بيان و سپس آسيب ها و راهكارهاي آن مورد بررسي قرار مي دهيم.
 برگزاري اردو ها كه توسط مدارس يا مركز براي طلاب قرار داده مي شود اعم از زيارتي و يا سياحتي
آسيب ها برگزاري اردو ها
1. اين اردو ها بسيار كم هستند، به علت كمبود بودجه و يا حجم زياد درس‌ها.
2. هدف در اين اردو ها بيشتر تفريح است در حالي كه مي توان از اين اردوها به نحو احسنت استفاده كرد.
3. تنوع در چنين اردوهايي كم است.
4. در مورد طلاب خواهر، چون اغلب متأهل هستند از شركت در چنين اردوهايي محروم مي شوند مخصوصاً اگر چند روزه باشد.
راهكارها برگزاري اردو ها
در مورد آسيب اول كه معمولا به مركز مربوط مي شود و در چنين مواردي بايد كمك هاي مالي به مدارس علميه تزريق شود و يا اينكه مديران مدارس از خيرين بخواهند كه هزينه هايي را صرف اردوهايي براي طلاب كنند.
و در آسيب دوم در برگزاري اين اردو ها به غير از آنكه به دنبال ايجاد فضاي مفرح براي طلاب باشد بايد اهداف عالي نيز دنبال شود، مثل اردوهاي علمي – فرهنگي ديدار از علماي برجسته ي استان يا كشور، زيارت بقاع متبركه و حتي برپايي اردوهايي در امامزاده ها كه طلاب در آن جاكارهاي فرهنگي مورد علاقه‌ي خود را انجام دهند و در آخر از طلابي كه بهترين كار فرهنگي و بهترين بازدهي را در آن اردو داشته باشند تجليل شود و هدايايي براي ايشان در نظر گرفته شود، يا اردوهايي آموزشي كه ضمن فضايي شاد و مفرح در آن، زماني به آموزش سپري شود و در آخر با برگزاري آزمون به بهترين ها جوايزي اهداء شود.
 ايجاد كلاس هاي فوق برنامه براي طلاب توسط مدارس مثل كلاس هاي انگليسي ، مكالمه عربي و انگليسي، روان شناسي تربيتي اسلامي، اخلاق عملي، احكام عملي و…
آسيب هاي برپايي كلاس هاي فوق برنامه
1. تنوع چنين كلاس هايي بسيار كم است.
2. هزينه ي شركت در آن ها بسيار بالاست.
3. متمركز شدن بودجه براي تشكيل چنين كلاس هايي فقط در مركز يا مركز استان است كه دسترسي شهرستان ها به چنين كلاس هايي بسيار دشوار و وقت گير است و اگر كسي به خاطر علاقه زياد در چنين كلاس هايي شركت كند بايد از بسياري از وظايف همسري، مادري، و حتي فرزندي سر باز زند، كه معمولاً دوري مسير باعث مي شود كه طلبه با وجود اشتياق فراوان از شركت در اين كلاس ها امتناع كند.
4. اگر به فرض چنين كلاس هايي در شهرستان برگزار شود به اجبار كلاس ها به صورت بسيار فشرده و در چند روز پشت سر هم از صبح تا عصر برگزار مي شود كه بهره وري زياد ندارد و اگر كسي نتوانست در اين چند روز شركت كند ديگر امكاني براي او فراهم نمي شود.
5. كلاس هايي براي آينده سازي براي طلاب كم و يا اصلاً وجود ندارد . كلاس هايي مفرح مثل مهارت هاي نوشتاري فردي و…
6. برگزاري كلاس ها در زمان هاي نامناسب ، مثل ماه مبارك رمضان و..
راهكار ها برپايي كلاس هاي فوق برنامه
ايجاد كلاس هايي با تنوع بيشتر و هزينه هايي پايين تر كه دسترسي براي همه ي طلاب امكان پذير باشد.
تقسيم بودجه براي تشكيل كلاس ها بين مدارس يا تشكيل دفتر تبليغات در هر شهرستان كه بودجه ي مورد نظر به ايشان داده شود و توسط آن ها بين مدارس تقسيم گردد.
كلاس ها در زمان ها ي مناسب و با حجم كمتر (ساعات كمتر) در روز برگزار شود تا بهره وري در آن افزايش يابد.
كلاس هايي در جهت مهارت هاي تبليغ و پژوهش برگزار شود و در آن ها فنون نويسندگي، طنز، داستان نويسي، شعر ، خوشنويسي، مهارت هاي تبليغ فردي و گروهي، مهارت در جهت اجراي جُنگ و اداره مجالس عروسي و جشن ها با موازين شرعي( كه در قسمت تفريحات خانوادگي مورد بررسي قرار گرفت) ، مهارت در اجراي اردو هاي هدفمند و حتي كلاس هاي مكالمه زبان عربي و انگليسي، احكام عملي، اخلاق عملي و…
 وسيع بودن فضاي محل تحصيل
در حال حاضر بسياري از حوزه هاي علميه خواهران، مكان هاي كوچك در چند طبقه ساخته شده اند و فضايي كسل كننده و خسته كننده اي را ايجاد مي كنند در حالي كه وقتي با مدارس علميه ي قديم مقايسه مي كنيم فضاي حوزه هاي علميه (كه البته اغلب مخصوص برادران بوده) بسيار بزرگ و وسيع بوده حتي حجره هايي براي تحصيل وجود داشته و با معماري سنتي اسلامي فضاي معنوي و در عين حال مفرحي را براي طلاب ايجاد مي كرد.
اگر امروز در هر شهر حوزه هاي علميه متمركز شوند هم از مكان بزرگتري بهرمند مي شوند و هم از بسياري هزينه ها كاسته خواهد شد و حتماً بهره وري نيز در آن بيشتر خواهد شد مثلا ً چرا بايد در يك شهر با جمعيت حدود 300هزار نفر پنج يا هفت حوزه براي خواهران وجود داشته باشد در حالي كه اگر طلاب همه در يك مكان جمع مي شدند فعاليت هاي بهتري انجام مي شد و به جاي رقابت هاي ناسالم، فضاي مناسبي براي تعامل بيشتر به وجود مي آمد و در عين حال صرفه جويي در هزينه ها و مخارج مي شد.

نتيجه
تفريح لازمه ي زندگي بشر است و طلبه نيز به عنوان يك انسان و به عنوان يك منشاء تأثير گذاري فرهنگي در جامعه لازم است براي توان مند تر شدن در ادامه ي زندگي علمي و تبليغي خود، به سلاح نشاط دروني و بيروني مجهز باشد تا بتواند آن را در فرد فرد مخاطبانش سرايت دهد.
البته تفريحات طلاب آن هم در عصر كنوني دچار برخي آسيب ها شده و راهكار اساسي آن شناخت آسيب ها و تلاش در رفع آن هاست.
طلبه نمي تواند از وسايل تفريحي رايج چون تلوزيون، كامپيوتر دوري نمايد چون تكنولوژي روز مي تواند بهترين وسيله ي كمك دهنده طلبه در تبليغ باشد.
طلبه نمي تواند به اسم حفظ دين خود از جامعه فاصله بگيرد و از خير بسياري از صله رحم ها و مراسم جشن و عروسي بگذرد بلكه بايد طرفندي بينديشد تا با همكاري همه ي مسؤلان اصلي حوزه براي تغير فرهنگ مردم در اين مراسم ها اقدام نمايد.
طلبه نمي تواند از بسياري از كمان هاي تفريحي چون پارك ها، ورزشگاه ها و محيط طبيعت چشم بپوشد زيرا كناره گيري او باعث بدتر شدن وضع ديني و فرهنگي اين مكان ها مي گردد لذا طلبه بايد براي اصلاح و حضور مصلحانه داشتن در اين فضاها برنامه ريزي نمايد.

فهرست منابع
 قرآن كريم
 نهج البلاغه

1. حر عاملي، محمد بن الحسن، وسائل الشيعه، ج 3و 13، 1373، چاپ هشتم، تهران، انتشارات اسلاميه
2. صالحي، هاشم، نهج الفصاحه( رهگشاي انسانيت) ترجمه ابراهيم احمديان، چاپ چهارم، بهار 85، ناشر گلستان
3. قمي، عباس، سفينه البحار، ج3 و13، 1380، چاپ سوم، بي جا، دارالاسوه للطباعه و النشر،
4. مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، جلد44، تهران، 1285 ق، المطبعه الاسلاميه
5. محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ج4و 5، 1385، ويرايش دوم، قم، موسسه دارالحديث
6. محمدي ري شهري، محمد، منتخب ميزان الحكمه، ترجمه تلخيص حميد رضا شيخي، چاپ هفتم، قم، موسسه دارالحديث
7. ناصر، مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج 1، 1372، چاپ سي ام، تهران، دارالكتاب الاسلاميه

www.tebyan.net
www.ghalameto.ir
www.amiremomenin.persian blog.ir